Bài viết được viết bởi Batshop, vui lòng ghi rõ nguồn khi share

Hôm nay mình sẽ viết 1 bài về đùm số . Mình từng có ý định lên 1 bộ đùm số nhưng sau khi tham khảo thì quyết định sử dụng bộ sang líp cho dễ thở

Note : Đùm số ( Internal Gear Hub ) là tên gọi của loại đùm có hỗ trợ sang số ( thay vì dùng líp và cùi đề ). Còn bộ sang số  là 1 bộ bao gồm : Đùm - Cùi đề sau - Líp, tên tiếng anh gọi là Derailleur .

Sau đây mình sẽ viết tắt Đùm số là IGH còn lbộ sang líp Derailleur là DR cho nhanh. 

Ở trên là bộ sang số sử dụng Derailleur mà chúng ta hay xài, ở dưới bên trái là bộ sang số trong đùm sau , còn bên phải là bộ sang số nằm trong trục giữa

I. Đùm số ( IGH ) là gì

- IGH là 1 bộ phận phức tạo bao gồm rất nhiều bánh răng có cấu tạo như hộp số xe máy. Tuy nhiên xe máy chỉ có 4-5-6 số thì đùm số xe đạp có thể lên đến 14 số và gói gọn trong 1 thiết bị rất nhỏ gọn. IGH có thể nói là đỉnh cao về kỹ thuật cơ khí, và hiện nay hãng làm IGHnổi tiếng nhất là Rohloff - 1 thương hiệu của Đức. Shimano cũng có làm IGH với dòng Alfine và Nexus tuy nhiên không nổi bằng và hiện nay chỉ lên dc 11 số ( Rohloff được 14 số ). Các bánh răng bên trong sẽ thay đổi tỉ số truyền khi bạn tăng / giảm với tay vặn

- Nói về lịch sử thì IGH lại ra mắt trước DR. Bộ IGH đầu tiên được ra đời vào năm 1895 và được sáng chế bởi Seward Thomas Johnson, 1 kỹ sư người Mỹ. 10 năm sau đó, bộ sang số DR mới ra đời bởi Paul de Vivie, 1 touring biker người Pháp. Điểm chung của cả 2 bộ này đều là chỉ có thể thay đổi dc 2 tốc độ ( Trước đó xe đạp chỉ có single speed ) .

Mặc dù ra đời sau, nhưng bộ sang số DR phát triển rất nhanh vì đơn giản, dễ chế tạo, rẻ và trở thành bộ sang số được sử dụng chủ yếu trong các bộ group xe đạp cho đến ngày nay. Từ 2 số, nó đã phát triển thành 3 số, 7 số, 8 số vvv.. và hiện nay đã có đến 13 số .

Trong khi đó, IGH vẫn phát triển và hiện nay đã đạt đến mức 14 số từ lâu, nhưng vì chế tạo phức tạp cũng như giá thành cao, nó vẫn khiến nhiều người khó tiếp cận được dù có rất nhiều ưu điểm

Cấu tạo bên trong của IGH Rohloff 14 số. Cực kì phức tạo, về mảng cơ khí thì người Đức vẫn là trùm

Cấu tạo bên trong của IGH Shimano Alfine 11, nhìn ko thể bằng dc với con hàng Rohloff ở trên

Sau đây chúng ta sẽ đi vào phân tích ưu và nhược điểm của bộ đùm số IGH

II. Ưu điểm của IGH

1. Ít phải bảo trì / Bảo dưỡng
- Do có cấu tạo nguyên khối đóng kín, nên việc duy nhất bạn phải làm là thay dầu hộp số sau mỗi 5000km và tăng sên mỗi khi giãn sên.
- Ngoài ra với IGH, bạn có thể sử dụng belt ( đai truyền động ) thay vì dùng sên. Điều này sẽ bỏ luôn cả công đoạn mệt mỏi và phải làm thường xuyên là vệ sinh sên và châm nhớt sên .
 

Sử dụng belt giúp bạn nhàn hơn rất nhiều trong việc vệ sinh, bảo dưỡng xe

2. Sên bền hơn

- Với việc sử dụng IGH, sên ko bị căng, ko bị chéo, ko bị tiếp xúc với quá nhiều bánh răng như bộ sang số DR . Do đó sợi sên sẽ ít bị ảnh hưởng và bền hơn nhiều lần so với bộ sang số DR. Ngoài ra sên dùng cho IGH cũng có thể thiết kế bản to, vật liệu dày hơn so với DR ( Bạn cứ thử nhìn sợi sên 12 speed với sợi sên 8 speed sẽ thấy sự khác biệt, sên 12 speed nó rất nhỏ và mỏng ). 1 sợi sên hoặc belt của IGH có thể dùng được đến 20.000 km mới phải thay, lâu hơn gấp 4-5 lần so với sên dùng cho DR. Ngoài ra việc tăng sên cũng rất dễ dàng, giống như tăng sên xe máy vậy .

3. Hoạt động ổn định hơn

- Do tất cả mọi thứ đều gói gọn trong 1 bộ phận duy nhất : Đùm , sang dĩa, líp, và cả bát cùi đề ( shop thù bát cùi đề cũng như nó thù shop vậy, nó chơi shop 2 lần rồi ) . Ngoài ra tất cả đêu được thiết kế nguyên khối và đóng kín, nên IGH ít xảy ra sự cố hơn như dùng DR. Ngoài ra sên cũng rất khó đứt vì sên dùng cho IGH ít chịu tác động như sên dùng cho DR . K có cùi đề, ko có bát cùi đề nên cũng sẽ ko thể nào cong cùi đề hay gãy bát cùi đề cả

- Ngoài ra IGH cũng rất bền bỉ. Do môi trường hoạt động của các bánh răng được đóng kín, ko tiếp xúc với môi trường bên ngoài như nước, bụi bẩn và cũng ko có có độ di chuyển nhiều như DR ( các bánh răng của IGH luôn nằm cố định ) nên độ bền của IGH rất cao. Bạn chỉ cần thay dầu hộp số và vệ sinh sau mỗi 5000km thì gần như bạn không cần phải làm gì cả. Tuổi thọ của 1 bộ đùm số Rohloff có thể lên đến 100.000km . Các bộ đùm Alfine của Shimano cũng có thể đi được đến 15.000km mới phải thay các bánh răng .

4. Lên / xuống số 1 lần được nhiều số, mượt mà và ít delay

Cơ cấu thay đổi số của IGH giúp nó có thể lên / xuống lần đến 7 số mà vẫn mượt mà, trong khi đó DR chỉ lên dc tầm 3-4 số và cũng ko mượt được do cần quá nhiều bộ phận chuyển động ( tay bấm kéo dây đề, dây đề kéo cùi đề sau, cùi đề sau kéo sên ). 

Ngoài ra khi dùng IGH bạn có thể sang số ngay cả khi xe đứng yên hoặc chạy với tốc độ chậm, trong khi với DR thì phải quay giò dỉa thì mới sang số được. Cái này rất hữu ích khi xe leo dốc hoặc thay đổi độ dốc đột ngột. Nếu bạn đã từng phải nhảy xuống xe để quay giò trả về líp lớn nhất do không trả số kịp, bạn sẽ hiểu điều này.

5. Bánh sau chịu tải tốt hơn

- Khi sử dụng IGH, vị trí đùm nằm ở trung tâm chứ ko lệch 1 bên như DR ( do ko cần chừa vị trí cho líp ) . Ngoài ra đùm IGH có kích thước lớn hơn đùm DR, do đó căm cũng sẽ ngắn hơn, do đó khả năng chịu tải của căm và niềng cũng cao hơn. Điều này khá quan trọng đối với dân touring vì thường chở nặng phía sau

6. Sử dụng được belt

- Các bộ đùm IGH có thể sử dụng đai truyền động. So với sên thì nó có nhiều ưu điểm 
+ Bền hơn, 1 đai truyền động có thể hoạt động dc từ 20.000 - 30.000km mới cần thay thế
+ Hoạt động êm hơn, ko có tiến lào xào như sên
+ Sạch sẽ, không cần chăm nhớt

7. Hoạt động được trong mọi thời tiết và địa hình :

- Với thiết kế đóng kín thì bạn sẽ ko phải lo lắng bùn / cát / nước / sình / cành rây, cỏ kẹt vào cùi đề làm ảnh hưởng đến việc đạp .

8. Gọn gàng, đẹp hơn

- Với 1 người thích sự gọn gàng, đơn giản, thì IGN đáp ứng được điều đó bằng cách bỏ đi rất nhiều phụ tùng mà 1 bộ chuyển động DR yêu cầu như : Sang dĩa, tay bấm, cùi đề, líp vvvv ....

1 chiếc xe sử dụng IGH luôn gọn gàng hơn 1 chiếc xe sử dụng DR

9. Không có sự trùng lặp tỉ số truyền

- Hiện nay bộ đùm IGH cao nhất cũng chỉ có 14 số , nghe thì có vẻ ít vì với các bộ sang số DR thì có thể có tới 30 số nếu đi 3x10, hoặc 22 số nếu là 2x11 . Nhưng 14 số của IGH là 14 số có các tỉ số truyền khác nhau, chứ k bị trùng lặp như DR. 

III. Nhược điểm của IGH

1. Mắc
- Giá cả là nhược điểm lớn nhất của đùm IGH. 1 bộ đùm Rohloff 14 có giá từ 1600-2000$, Bằng cả 1 chiếc xe. Những dòng thấp hơn như Shimano Alfine hay Nexus cũng có giá 300-500$ / bộ

2. Hiệu suất kém :

- Do thiết kế có quá nhiều bánh răng trong 1 bộ đùm nên lực hao mòn của IGH nhiều hơn DR. Mình đã chạy thử xe sử dụng  Rohloff 14 của 1 anh bạn thì cảm giác xe nó ì hơn hẳn xe dùng bộ group SRAM GX của mình. Theo 1 số đo đạc thì hiệu suất của đùm IGH thấp hơn DR từ 2-10% tùy loại . Bạn sẽ phải tốn nhiều lực hơn để đề pa cũng như duy trì tốc độ của mình hơn là bộ sang số DR

3. Dải tỉ số truyền thấp hơn

- Dải tỉ số truyền được hiểu là chênh lệch giữa tỉ số truyền thấp nhất và tỉ số truyền cao nhất . Hiện nay dải tỉ số truyền của bộ Rohloff 14 là 526% . Dải này chỉ ngang với 1  bộ group 3 x 9 hoặc 1x12. Trong khi đó nếu dùng bộ group có dải tỉ số truyền cao nhất hiện nay là 2x12 thì có thể lên dc đến 623%

4. Khó tìm phụ tùng thay thế, sửa chữa

- Ngay cả ở những thành phố lớn như SG hoặc HN thì tìm phụ tùng thay thế, sửa chửa cho các bộ đùm IGH cũng ko hề dễ và đa số là phải đặt hàng. Ngoài ra thiết kế nguyên khối của IGH tuy rất bền, nhưng nếu trong trường hợp hư hỏng lại rất khó sửa chửa. Với bộ sang số DR, hư cái gì thì bạn thay cái đó, và bạn có thể dễ dàng phát hiện dấu hiệu hư hỏng của từng bộ phận, vì nó nằm trong tầm mắt của bạn. Khả năng sửa chữa 1 bộ đùm IGH cũng rất thấp nếu nó bị hỏng

5. Đùm IGH nặng hơn

1 set đùm IGH bao gồm : Đùm, tay bấm, giò dĩa, dây cáp nặng khoảng 3kg2 . Hơn gần 1kg so với 1 bộ group SRAM GX mình đang đi ( khoảng 2kg2 )
Ngoài ra trọng lượng tập trung chủ yếu ở đùm sau cũng khiến xe bị ì hơn khi leo dốc .

6. Khó thay vỏ / ruột / tháo lắp bánh

- Cấu tạo của IGH khiến bạn không thể tháo bánh nhanh như đùm thường. Ngoài ra khi gắn lại bạn cũng phải canh sên lại từ đầu .

7. Kén sườn

- Chỉ những sườn thiết kế dành cho IGH mới sử dụng được IGH

8. Tiếng đùm nghe chán vl

- Cái này thuộc về cảm nhận cá nhân. Do cấu tạo gồm nhiều bánh răng nên tiếng đùm IGH nó kêu theo kiểu xè xè xè chứ tiếng nó ko đanh như đùm dùng con chó . Bạn có thể nghe thử tiếng đùm Rohloff ở đây, cá nhân mình thì thấy nó khá là nhức đầu

Ps. Trong clip trên bạn cũng có thể thấy cái đùm Rohloff mất trớn rất nhanh, tức là nó chỉ quay bánh dc gần 1 phút kể từ khi ngừng đạp, trong khi đó đùm Novatec hoặc XO mình đang đi có thể quay bánh dc hơn 4 phút kể từ khi ngừng đạp

9. Phải tăng sên :

- Sên / belt trên IGH nó ko tư căng được do ko có cùi đề, nên bạn phải chú ý đến độ chùn của sên và belt để tự tăng sên mỗi khi nó giãn

Vậy khi nào thì nên dùng IGH ?
Mình từng là 1 fanboy của Rohloff và mình từng tính build 1 con xe sử dụng Rohloff 14. Giá cả là 1 phần lớn cản trở mình, nhưng ngoài giá thì nó còn nhiều nhược điểm khác ko phù hợp với con xe thứ 2 mình tính build ( là MTB ) với các nhược điểm như : Nặng / Tỉ số truyền thấp / Đạp cảm giác ì ì / Đi kiếm mua sườn hơi mệt / Khó tìm chỗ sửa chữa nếu lỡ có sự cố dọc đường , nên sau đó mình quyết định vẫn sử dụng bộ chuyển động truyền thống cho con MTB của mình

Còn nếu trong trường hợp trúng số thì mình sẽ vẫn build 1 con touring dùng Rohloff vì những ưu điểm của nó : gọn gàng, bền bỉ, sạch sẽ, ko cần bảo dưỡng bảo trì thường xuyên vvv... 

10. Sử dụng tay vặn thay vì tay bấm

Cái này có thể là ưu, cũng có thể là nhược đối với nhiều người. Mục này mình quên nói ở bên đùm IGH.

Các bộ sang số như IGH và Pinion sử dụng tay vặn thay vì tay bấm như các bộ sang số dùng DR. Mình đã thử dùng cả 2 thì vẫn thấy tay bấm nó linh hoạt và dễ dùng hơn do sử dụng ngón tay. Còn tay vặn bạn phải sử dụng bàn tay nên có cảm giác ko thoải mái cũng như không nắm được chắc khi vừa offroad vừa vặn sang số